Periyodik tabloda B simgesi ile gösterilen borun atom numarası 5, atom ağırlığı ise 10,81’dir.  Yarı metal ve yarı iletken özelliğe sahip olan bor elementi periyodik cetvelin 3A grubunda yer almaktadır. Bor, element olarak doğada B10 ve B11 olarak adlandırılan iki ayrı kararlı izotoptan oluşmaktadır. B10 izotopunun doğada bulunma oranı %19,1-20,3, B11’in ise %79,7-80,9’dur.

Doğada hiçbir zaman serbest halde bulunmayan bor elementi, çeşitli metal veya ametal elementlerle farklı özellikler gösteren bileşikler oluşturmaktadır. Bu sayede, birçok bor bileşiği, endüstrinin farklı dallarında kullanılmaktadır. Bor, bileşiklerinde metal dışı bileşikler gibi davranır. Saf bor ise karbon gibi elektrik iletkeni özelliği taşımaktadır. Kristalize bor, görünüm ve optik özellikleri açısından elmasa benzer ve neredeyse elmas kadar serttir. Bor’un saf elementi; ilk kez 1808 yılında Fransız kimyager J.L. Gay – Lussac ve Baron L.J. Thenard ile İngiliz kimyager H. Davy tarafından elde edilmiştir.

ATOMİK YAPISI

• Atomik Çapı: 1,17Å
• Atomik Hacmi: 4,6cm3/mol
• Kristal yapısı: Rhombohedral
• Elektron Konfigürasyonu: 1s2 2s2 p1
• İyonik Çapı: 0,23Å
• Elektron Sayısı (yüksüz): 5
• Nötron Sayısı: 6
• Proton sayısı: 5
• Valans Elektronları: 2s2 p 1

KİMYASAL ÖZELLİKLER

• Elektrokimyasal Eşdeğer: 0,1344g/amp-hr
• Elektronegativite (Pauling): 2,04
• Füzyon Isısı: 50,2 kJ/mol
• İyonizasyon potansiyeli :
  • Birinci: 8,298
  • İkinci: 25,154
  • Üçüncü: 37,93
• Valans elektron potansiyeli (-eV): 190

FİZİKSEL ÖZELLİKLER

• Atomik Kütlesi: 10,811
• Kaynama Noktası: 4.275K – 4.002°C – 7.236°F;
• Termal Genleşme Katsayısı: 0,0000083cm/cm/°C (0°C)
• Kondüktivite:
  • Elektriksel: 1,0E -12 106/cm
  • Termal: 0,274 W/cmK
• Yoğunluk: 2,34g/cc @ 300K
• Görünüş: Sarı-Kahverengi ametal kristal.
• Elastik Modülü:
  • Bulk: 320/GPa
• Atomizasyon Entalpisi: 573,2 kJ/mol @ 25°C
• Füzyon Entalpisi: 22,18 kJ/mol
• Buharlaşma Entalpisi: 480 kJ/mol
• Sertlik:
  • Mohs: 9,3
  • Vickers: 49000 MN m-2
• Buharlaşma Isısı: 489,7kJ/mol
• Ergime Noktası: 2573K 2300°C 4172°F
• Molar Hacmı: 4,68 cm3/mol
• Fiziksel Durumu: (20°C & 1atm): Katı
• Spesifik Isısı: 1,02J/gK
• Buhar Basıncı: 0,348Pa@2300°C

Sanayinin Stratejik Ham Maddesi: Bor

Bor mineralleri yapılarında farklı oranlarda bor oksit içeren doğal bileşiklerdir. Doğada 230’dan farklı bor minerali bulunmaktadır. Ticari açıdan en önemli bor mineralleri; Tinkal, Kolemanit, Kernit, Üleksit, Pandermit, Borasit, Szaybelit ve Hidroborasit’tir. Dünya Bor Lideri olan Eti Maden tarafından uluslararası kalite standartlarında yüksek katma değerli ürünlere dönüştürülen başlıca bor mineralleri ise; Tinkal, Kolemanit ve Üleksit’tir.

Ticari Öneme Sahip Başlıca Bor Mineralleri

Mineral	Formülü
Kernit	Na2B407.4H2O
Tinkalkonit	Na2B407.5H2O
Tinkal	Na2B407.10H2O
Probertit	NaCaB509.5H2O
Üleksit	NaCaB509.8H2O
Kolemanit	Ca2B6O11.5H2O
Meyerhofferit	Ca2B6O11.7H2O
İnyoit	Ca2B6O11. 13H2O
Pandermit	Ca4B10O19.7H2O
İnderit	Mg2B6O11.15H2O
Hidroborasit	CaMgB6O11.6H2O
Borasit	Mg3B7O13Cl
Aşarit	Mg2B2O5.H2O
Datolit	Ca2B2Si2O9.H2O
Sassolit(doğal borik asit)	H3BO3

Eti Maden  tarafından çeşitli madencilik yöntemleri kullanılarak değerli bir hale getirilen bor mineralleri; fiziksel işlemlere tabi tutularak zenginleştirilir ve konsantre bor ürünlerine dönüşür. Sonrasında, Eti Maden’in global standartlardaki tesislerinde rafine edilerek yüksek verimli, karlı ve sürdürülebilir bor ürünlerüne dönüştürülerek cam, seramik, tarım, deterjan ve temizlik sektörleri başta olmak üzere endüstrinin birçok alanında kullanılmaktadır.

Geleceğin Madeni: Bor

Borun geleceğini tasarlayan Eti Maden, ürün portföyünü geçmiş yıllara göre giderek artırmaktadır. Günümüzde ürün portföyünde 17 adet rafine bor ürünü bulunan Eti Maden hem ürün çeşitliliğine hem de farklı spekt değerlerde ürünlere sahiptir. Rafine bor ürünlerinden başlıcaları; Etibor-48, Boraks Dekahidrat, Borik Asit, Etidot-67, Etibor-68 (Susuz Boraks), Çinko Borat, Bor Oksit, Öğütülmüş Kolemanit ve Öğütülmüş Üleksit’tir.

Eti Maden tarafından yürütülen Ar – Ge çalışmalarıyla bor ürünlerinin kullanım alanlarının yaygınlaştırılması hedeflenmektedir. Uzay ve hava araçları, nükleer uygulamalar, askeri araçlar, yakıtlar, elektronik ve iletişim sektörü, polimerik malzemeler, nanoteknolojiler, otomotiv ve enerji sektörü, metalürji ve inşaat gibi sektörlerde bor ürünlerinin kullanımının artırılmasına yönelik çalışmalar planlanmaktadır.

Eti Maden’in Ar- Ge çalışmaları kapsamında geliştirilen borlu temizlik ürünü olan Etimatik, doğal, yerli, bitkisel sabun içerikli, petro – kimya ürünleri içermeyen çevreye ve insan sağlığına duyarlı bir temizlik ürünüdür. Ayrıca, tarım sektörüne yönelik olarak bitkilerin gelişiminde önemli rol oynayan Etidot-67 ürünü ile birlikte borlu tarım ürünleri geliştirilmeye devam edilmektedir.

Dünya bor rezervinin %73’ünü elinde bulunduran Türkiye’de Emet, Bigadiç ve Kestelek yataklarında yer alan Kolemanit, dünya bor lideri Eti Maden tarafından çıkarılarak yüksek teknoloji ile donatılmış kansantratör tesisinde zenginleştiriliyor ve öğütülmüş hale getiriliyor.

Eti Maden sektöründe uzmanlaşmış profesyonelleri tarafından kaliteli, sürdürülebilir ve inovatif ürünlere dönüştürülen kolemanit, birçok sektörde yaygın olarak kullanılıyor. Cam ve seramik sektöründe dahil olduğu malzemenin kullanım ömrünü uzatarak malzemenin dayanıklılığını maksimum seviyeye çıkarıyor. Metalürji, cam elyafı, gübre, deterjan ve kozmetik sektörlerinde de sıklıkla tercih ediliyor.

Mineral bakımından oldukça zengin bir bor çeşidi olan Kolemanit (2CaO.3B₂O₃.5H₂O); mono klinik sistemde kristallenir. Mohs sertlik sınıflandırmasına göre sertliği 4-4,5 özgül ağırlığı 2,42 gr/cm³’tür. Bor bileşikleri içinde en yaygın bulunanıdır.  Killer içinde cevher boşluklarında iri, parlak, saydam kristaller halinde bulunur. Saf Kolemanit suda yavaş, HCl’ de hızlı çözünür. Türkiye’de Emet, Bigadiç, Kestelek yataklarında ve dünya’ da A.B.D’ de bulunur.

Türkiye’nin Yükselen Değeri: Bor

Dünya bor rezervlerinin %73’üne sahip olan Türkiye’de bilinen bor yatakları; Eskişehir – Kırka, Kütahya- Emet, Balıkesir Bigadiç, Bursa-Kestelek’te bulunmaktadır.

Türkiye’de rezerv açısından en çok bulunan bor mineralleri Tinkal ve Kolemanit’tir. Türkiye’de Tinkal yatakları Eskişehir – Kırka’da, kolemanit yatakları ise Kütahya – Emet, Balıkesir – Bigadiç ve Bursa – Kestelek’te bulunmaktadır. Ayrıca, Balıkesir – Bigadiç’te üleksit rezervi mevcut olup Bursa – Kestelek’te zaman zaman Üleksit yan ürün olarak elde edilmektedir.

2840 sayılı Kanun ile birlikte Türkiye’de bor ve bor ürünlerinin üretilmesi, işletilmesi ve pazarlanması faaliyetlerini gerçekleştirme görevi Eti Maden tarafından yürütülmektedir.

Eti Maden bünyesinde bulunan 4 İşletme Müdürlüğündeki tesislerde  ağırlıklı olarak  Boraks Pentahidrat, Boraks Dekahidrat, Borik Asit, Etidot-67, Bor Oksit, Çinko Borat, Kalsine Tinkal, Susuz Boraks, Öğütülmüş Kolemanit ve Öğütülmüş Üleksit üretilerek yurt içi ve yurt dışı pazarlara sunulmaktadır. Eti Maden’in 2017 yılında toplam rafine bor üretim kapasitesi yaklaşık 2,7 milyon tondur.

Bor ürünleri Türkiye’de; %36 cam, %31 seramik, %9 temizlik- deterjan, %7 tarım, %4 tutkal ve %14 pay ile diğer alanlarda kullanılmaktadır. Eti Maden, yurt içi bor taleplerinin tamamını karşılamaktadır. Türkiye ekonomisinin uluslararası alanda prestijli bir konuma erişmesine yardımcı olan Eti Maden, 2016 yılında Türkiye’nin En Büyük 1000 İhracatçı Firma sıralamasında 15., en çok ülkeye ihracat yapan firma sıralamasında ise 90 firma arasında 14. sırada yer almaktadır.

Geleceğin Madeni Bor

Dünyada ham madde kaynaklarının hızla tükenmesi ve sanayinin birçok dalında kullanması sebebiyle borun, her geçen gün önemi artmaktadır. Dünyadaki en yüksek bor rezervine sahip olan Türkiye’yi Rusya, Güney Amerika ve Amerika Birleşik Devletleri takip etmektedir.

Dünyada 2017 yılında 5,7 milyon ton (B2O3 bazında 2,7 milyon ton) civarında üretim kapasitesi olduğu bilinmektedir.

Dünya bor ürünleri tüketimi ise 2000 yılında 3,1 milyon ton iken, bu değer 2014 yılında 4,3 milyon ton, 2015 yılında 3,8 milyon ton, 2016 yılında  3,77 milyon ton, 2017 yılında 3,87 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Dünyada sektörel bazda bor ürünlerinin tüketimi: %47 cam sektörü, %16 tarım-gübre, %15 seramik sektörü, %2 temizlik ve deterjan sektörleri ve %20 diğer sektörlerdir.

Kaynak : Etimaden